Patron STANISŁAW CZERNIK

ŻYCIORYS

Urodził się 16.01.1899 r. we wsi Zochcin koło Opatowa, w ziemi bogatej w tradycje literackie i kulturalne, jako syn chłopski, (Wojciecha i Marianny z Cieszkowskich). Rodzina była liczna. Z ośmiorga dzieci czworo zmarło niedługo po urodzeniu. Brat geometra, zmarł w 1961, siostra Ewa zmarła w 1958 w Opatowie, siostra Helena mieszkała w Zochcinie. Ze wspomnień dzieciństwa niezatarte w jego psychice pozostało przeniesienie rodzinnego domu w niedalekie, lecz inne miejsce pod Opatowem.

1908-1912 Naukę rozpoczął od Szkoły Miejskiej w Opatowie.

1913-1914 Przebywał w Kursku pod opieką brata Juliana, który przygotowywał Stanisława do egzaminów gimnazjalnych.

1916-1917 Nauka w Seminarium Nauczycielskim w Jędrzejowie.

1917-1920 Nauka w Gimnazjum Komitetu Ratunkowego w Olkuszu.

1920-1921 Członek organizacji niepodległościowych: Towarzystwa Gimnastycznego „Piechur”, a następnie Polskiej Organizacji Wojskowej. Po maturze rozpoczął pracę w Publicznej Szkole Powszechnej w Ożarowie.

1921-1922 Uzyskał świadectwo dojrzałości w zakresie szkoły filologicznej, wystawione przez Komisję Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego, stwierdzające ukończenie 8 klas Gimnazjum w Olkuszu. Nauczał w Szkole Powszechnej w Przedczu, kujawskim miasteczku koło Włocławka.

1921-1924 Studiował zaocznie na Uniwersytecie Poznańskim na Wydziale Prawno - Ekonomicznym.

1922-1923 Pracował w Szkole Powszechnej w Bodzanowie na Kujawach.

1923-1924 Nauczyciel Miejskiego Gimnazjum Koedukacyjnego Typu Humanistycznego i Państwowego Seminarium Ewangelickiego w Ostrzeszowie.

1925-1926 Uzyskał Dyplom z tytułem magistra nauk ekonomiczno - politycznych Wydziału Prawno - Ekonomicznego Uniwersytetu Poznańskiego. W tym samym roku zmarli rodzice pisarza.

Jego odwiedziny rodzinnych stron przerodziły się w wędrówki po okolicznych wsiach i miasteczkach. Zaczął gromadzić materiały do pracy doktorskiej, która miała dotyczyć dziejów i kultury regionu opatowskiego. Wędrówki nie przyniosły pracy naukowej, ale zaowocowały w odmienny sposób – odczytem w Opatowie pt. Opatów w wiekach średnich, na temat dziejów miasta w wiekach średnich oraz szeregiem utworów poetyckich poświęconych miasteczkom regionu, zgromadzonych potem w cyklu O polskim płocie.

Czernik przeniósł się do pracy w Gimnazjum Miejskim w Gostyniu, wielkopolskim. Redaktor bezpłatnego dodatku o charakterze krajoznawczym pt. „Ziemia Gostyńska”. Praca jako nauczyciel Miejskiego Gimnazjum Koedukacyjnego w Koźminie.

1927

Uczestnik 4-tygodniowego wojskowego kursu instruktorskiego w zakresie wychowania fizycznego w Pasiecznej.

1928

Prezes Koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych w Koźminie. Nauczyciel w Gimnazjum Koedukacyjnym Wydziału Powiatowego Sejmiku Grójeckiego w Grójcu.

1929

Praca w gimnazjum w Ostrzeszowie.

1930

Związek małżeński z Bronisławą Sulikowską (higienistką ze Stacji Naświetlań).

1931

Dyrektor Miejskiego Koedukacyjnego Gimnazjum Humanistycznego w Ostrzeszowie.

Ukazał się drukiem pierwszy tomik wierszy Czernika Poezje. Seria I. Nakładem własnym wydał Czernik broszurę Rozwój ludności miasta Ostrzeszowa w ostatnim stuleciu. Publikacja jest dziś rzadkością bibliograficzną.

1932

Nauczyciel w Prywatnym Gimnazjum i Liceum Tow. Salezjańskiego w Ostrzeszowie. Ukazała się broszura Uwagi o wychowaniu obywatelsko-państwowym w zakresie stosunku ucznia do ziemi.

1933

W czasopiśmie „Wici Wielkopolskie” 1933 nr 7/8 został opublikowany artykuł pt. Myśli o programie poetów ziemi – pierwszy, jak określił sam Czernik, Zarys autentyzmu bez nazwy.

Nakładem własnym wydał tomik wierszy O polskim płocie.

1934

We Wrześni w serii Biblioteki „Wici Wielkopolskich” nakładem własnym wydał trzeci tomik wierszy Przyjaźń z ziemią.

1935

Redaktor i wydawca czasopisma „Okolica Poetów”. Datą 15 V 1935 zaopatrzony został nr 1 czasopisma. Drukował w nim także swoje wiersze (niektóre pod pseud. Andrzej Gorycz) oraz kolejne artykuły przedstawiające założenia autentyzmu.

Czasopismo wychodziło do marca 1939.

1936

Wydana została powieść Czernika Gorycz, wyróżniona spośród kilkuset utworów w konkursie powieściowym „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” w Krakowie z okazji 25-lecia istnienia pisma.

Uczestnik Kursu Metodyczno - Programowego Historyków zorganizowanego przez Kuratorium Okręgu Szkolnego w Krakowie.

1937

Członek Związku Zawodowego Pisarzy Polskich Oddziału w Poznaniu. Odczyt o polskiej poezji współczesnej w Poznaniu.

1939

Ukazał się ostatni zeszyt „Okolicy Poetów” oznaczony nr 3 (ogólnego zbioru nr 42). Zawierał m.in. przekłady S. Czernika z poezji fińskiej. W uznaniu zasług wobec kultury łotewskiej (m.in. za Antologię poezji łotewskiej, rząd łotewski przyznał Czernikowi Order Trzech Gwiazd. Wcielony do 4 Pułku Saperów w Przemyślu. Udział w Kampanii Wrześniowej. Pobyt w obozie dla internowanych w Slatinie (Rumunia).

1940

Dyrektor szkoły polskiej w Algierze. Pracował w Gimnazjum i Liceum Polskim w El-biar.

1945

Dyrektor gimnazjum dla polskiej młodzieży wojskowej oraz rodzin żołnierzy we włoskim miasteczku Trani nad Adriatykiem.

1946

W listopadzie szkoła została przeniesiona do Petworth w Anglii.

1947

Czernik wrócił do ojczyzny. W Ostrzeszowie podjął pracę w Gimnazjum Salezjańskim, a już w sierpniu wziął udział w Świętokrzyskich Dniach Kultury w Kielcach.

1948

Starszy radca i kierownik Referatu Twórczości Samorodnej w Departamencie Twórczości Artystycznej. Prowadził także Poradnię Literacką przy Związku Zawodowym Literatów Polskich.

1949

Członek a później prezes Oddziału Łódzkiego Związku Literatów Polskich do 1959 r.

1951

Przeprowadził się do Łodzi, gdzie zajął się działalnością związaną z miejscowym życiem literackim.

Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza wydała antologię Poezja chłopów polskich.

1954

Pobyt w Bułgarii. Nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego wyszły książki: Chłopskie pisarstwo samorodne, Opowieść o Klemensie Janickim. Wydawnictwo Ministra Obrony Narodowej wydało powieść historyczną Wierne kosy.

1955

Rada Państwa nadała mu medal X-lecia Polski Ludowej oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Ukazały się książki: Wór pszenicy, Opowieść pańszczyźniana z XVII wieku.

Wspólnie z Julianem Przybosiem opracował antologię pt. Wzięli diabli pana. Nowy wybór wierszy – Z trzydziestu lat, Z życia pańszczyźnianego z XVII wieku.

1956

Członek Komitetu Redakcyjnego czasopisma „Łódź Literacka”, następnie pt. „Kronika”. Przyznanie Nagrody Literackiej m. Łodzi im. Juliana Tuwima za całokształt twórczości. Członek jury Turnieju Jednego Wiersza w Piotrkowie Trybunalskim. Przewodniczący jury Konkursu Literackiego Wydziału Kultury PWRN w Bydgoszczy. Pobyt w Leningradzie. Udział w VII Zjeździe Związku Literatów Polskich w Warszawie.

Wydano książki: Cienie różowych gór. Szkice z Afryki Północnej, Humor i satyra ludu polskiego, Wilcze doły.

1957

Redaktor naczelny nowo powstałego Wydawnictwa Łódzkiego w Łodzi. Udział w Zjeździe Pisarzy Kielecczyzny w Kielcach. Pobyt w Albanii. Członek Komitetu Redakcyjnego Tygodnika Społeczno-Literackiego „Orka”. Redaktor „Biblioteki Poetów 1957” – Wydawnictwo Łódzkie. Udział w VIII Zjeździe Związku Literatów Polskich w Poznaniu.

Wydano książki: Klechdy ludu polskiego, Ucieczka za Czeremosz.

1958

Redaktor „Rzeczy Poetyckiej 1958-1959” – Wydawnictwo Łódzkie. Członek jury Nagrody Literackiej Stowarzyszenia Księgarzy Polskich w Warszawie. Udział w jury Ogólnopolskiego Konkursu na Powieść Oryginalną zorganizowanego przez Wydawnictwo Łódzkie. Nadanie przez Radę Państwa Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski.

Pobyt na stypendium literackim w Bułgarii. Udział w jury Poznańskiego Listopada Poetyckiego. Udział w IX Zjeździe Związku Literatów Polskich we Wrocławiu. Wydano książki: Polska epika ludowa, Stary pług, Wichura, Czternaście wierszy, Poezje.

1959

Udział w Zjeździe Pisarzy Ziem Zachodnich w Katowicach. Przewodniczący jury konkursów poetyckich Łódzka Wiosna Poetycka w Łodzi. Pobyt w Chinach – delegowany przez ZG Związku Literatów Polskich.

1960

Przewodniczący jury II Łódzkiej Wiosny Poetyckiej. Pobyt w Rumunii – delegowany przez ZG Związku Literatów Polskich. Przyznanie emerytury dla zasłużonych. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza opublikowała opowieść autobiograficzną Dom pod wierzbami.

1961

Udział w jury V festiwalu Młodej Poezji w Poznaniu. Opublikował książki: Okolica Poetów. Wspomnienia i materiały, Trzy podróże. Albania, Bułgaria, Chiny.

1962

Przewodniczący jury IV Łódzkiej Wiosny Poetyckiej. Na XIII Zjeździe Związku Literatów Polskich w Warszawie wybrany członkiem Zarządu Głównego ZLP. Opublikował książki: Delta. [Poezje], Stare złoto. O polskiej pieśni ludowej.

1963

Przewodniczący jury V Łódzkiej Wiosny Poetyckiej. Udział w Komitecie Honorowym II Wiosny Poetyckiej w Bydgoszczy. Honorowy protektorat nad wystawą „Książka dawniej i dziś” w Kępnie. Udział konkursie „Złoty kłos dla twórcy – srebrny dla czytelników „Dziennika Ludowego”. Przyznanie przez Ministra Kultury i Sztuki nagrody II stopnia za twórczość artystyczną w r. 1063 w dziedzinie literatury – za książkę Ręka. Udział w Rybnickich Dniach Literatury.

1964

Spotkanie autorskie w Zakładowym Domu Kultury w Pabianicach i w MBP w Pabianicach. Przewodniczący jury VI Łódzkiej Wiosny Poetyckiej. Udział w wieczorze jednego wiersza z okazji Zjazdu ZLP w Lublinie. Przewodniczący jury VII Wojewódzkiego Konkursu Literackiego zorganiz. przez MRN i WRN w Koszalinie, Oddział ZLP i Wyd. Poznańskie. Opublikował książkę: Nowina. [Opowiadania].

1965

Nadanie przez Radę Narodową m. Łodzi Odznaki Honorowej m. Łodzi. Przewodniczący jury Turnieju Jednego Wiersza zorganiz. przez Koło Młodych Twórców ZW ZMS i „Gazety Ziemi Piotrkowskiej” w Piotrkowie Trybunalskim. Udział w VIII Zjeździe Pisarzy Ziem Zachodnich i Północnych. Odznaczony złotą odznaką

Zasłużony dla Warmii i Mazur. Przewodniczący jury VIII Łódzkiej Wiosny Poetyckiej. Śmierć żony. Nakładem Ludowej Spółdzielni Wydawniczej ukazała się książka Zachód słońca. Członek – założyciel Łódzkiego Towarzystwa Przyjaciół Książki. Nadanie przez Ogólnopolski Komitet Frontu Jedności Narodu Odznaki i Medalu Tysiąclecia. Przewodniczący jury II Konkursu Literackiego o Rubinową Hortensję w Piotrkowie Trybunalskim. Członek jury o Nagrodę Złotego Liścia w Koszalinie. Członek jury Konkursu Na Wiersz o Bitwie pod Polichnem. Delegat ZLP na Kongres Kultury Polskiej. Opublikował tom szkiców Z Podglebia.

1967

Przewodniczący jury IX Łódzkiej Wiosny Poetyckiej. Członek jury III Konkursu Literackiego o Rubinową Hortensję w Piotrkowie Trybunalskim. Pobyt w szpitalu w Łodzi.

Ukazały się książki: Autentyki. [Poezje], Trzewiczek. [Powieść].

1968

Członek jury III Ogólnopolskiego Festiwalu Poezji w Łodzi. Przewodniczący jury X Łódzkiej Wiosny Poetyckiej. Ukazała się książka: Trzy zorze dziewicze. Wśród zamawiań i zaklęć.

1969

Wieczór autorski członków jury IV Ogólnopolskiego Festiwalu Poezji w Łodzi w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. L. Waryńskiego. Eseje Trzy zorze dziewicze uznane za najwybitniejszy tom esejów w 1968 r. na IV Ogólnopolskim Festiwalu Poezji w Łodzi. Udział w XVII Zjeździe ZLP w Bydgoszczy.

Śmierć Pisarza. Pochowany 6 XII 1969 r. na Cmentarzu Starym przy ul. Ogrodowej w Łodzi.

Ukazały się książki: Laur padewski, Dzień przed żniwami. Sceny poetyckie, Poezje wybrane (1969), Peregrynacje. Ze wspomnień i opowieści wojennych, Wiatr od ziemi (1970), Sny i widma (1971), Zadymka (1972).

TWÓRCZOŚĆ

Twórczość Stanisława Czernika powstawała na przestrzeni około czterdziestu lat. Pisarz tworzył nie tylko w dziedzinie poezji, ale pisał również powieści o tematyce współczesnej i historycznej, opowiadania, szkice, eseje, wspomnienia, a nawet podejmował prace edytorskie. Wszystkie te rejony działalności literackiej łączy jednak wspólna myśl. Jest nią autentyzm poetycki.

Autentyzm miał stanowić kierunek, który zasadza się na szczerości wypowiedzi literackiej, opierającej się na przeżyciach, doświadczeniach i wiedzy twórcy, który bazuje także na doświadczeniach własnego środowiska. Czernik kładł nacisk na autentyczne przeżycie poety, które miało być procesem świadomym w przeciwieństwie do nadrealistycznych założeń gry wyobraźni. W założeniach autentyzmu poezja nie ma kreować własnego świata, lecz opierać się na rzeczywistości, z którą styka się pisarz. To jego doświadczenia warunkują treść i kształt powstającego utworu. Suma zaś doświadczeń zgromadzonych dotychczas wpływa na przeżycia następne.

W dramatach Czernika widoczna jest droga wiodąca pisarza do korzystania z elementów zaczerpniętych z dorobku wielkich twórców polskiej literatury (Słowackiego, Wyspiańskiego) do poszukiwania własnej drogi pisarstwa. Autor, pomimo pozornej różnorodności tematycznej i formalnej, wyraźnie preferuje wątki związane z warstwą chłopską, co znajduje odzwierciedlenie zarówno w zakresie problematyki, jak i formy. Dla Czernika, wywodzącego się z warstwy chłopskiej, jej losy i problemy były mu najbliższe, dlatego na nich skupiał się w swojej twórczości, która obejmowała zagadnienia związane ze współczesną pisarzowi rzeczywistością, lecz również poruszała temat wówczas rzadko jeszcze podejmowany, a interesujący go szczególnie ze względu na wagę, jaką przywiązywał do antecedencji rodzinnych, rozumianych w szerokim zakresie „rodzinnego podglebia” – udział chłopów w historii polskiej.

Czernik w swoich powieściach istotnie porusza przede wszystkim problemy związane z życiem warstwy chłopskiej w dawnych wiekach i czasach współczesnych, eksponuje wartość kultury ludowej w dorobku całego narodu, interesuje się przeżyciami i odczuciami inteligenta o chłopskim rodowodzie, ale wszystkie te zagadnienia przetwarza w taki sposób, że zyskują one miarę ogólnoludzką, uniwersalną.

Podobnie jak zainteresowania historyczne Czernika, z konsekwentnej drogi twórczej, czyli autentyzmu, wynikają jego badania folklorystyczne. Działania Czernika na polu etnografii wychodziły z postawienia określonego celu – popularyzacji folkloru. Jego prace folklorystyczne są ściśle powiązane z pozostałymi dziedzinami jego działalności literackiej. Szczególnie mocno eksponuje folklor w prozie historycznej. Odwołuje się tutaj do obiegowych motywów, znanych na przykład z pieśni i klechd ludowych, posługuje się charakterystycznymi dla tej dziedziny twórczości środkami artystycznymi, dba o koloryt obyczajowy swoich utworów.

Naczelną kategorią, którą łączy wszystkie poczynania Stanisława Czernika, jest ludowość. Ten syn wsi opatowskiej do końca swojego życia pozostał „wierny ziemi”, na której wyrósł, i kulturze, która go ukształtowała. Tworzył dzieła ściśle odzwierciedlające ludowy sposób myślenia i odczuwania otaczających zjawisk. Tak zatem wizja świata w jego twórczości oparta została na doświadczeniach człowieka wsi.

Poczucie wyrastania z gleby opatowskiej, czerpania z niej soków twórczych, dziedziczenia jej tradycji towarzyszyło poecie w całym życiu, a w twórczości wraca przekształcone i podniesione do rangi tematu poetyckiego. Nikt przed Czernikiem nie opisał tak pięknie krajobrazu Opatowa, nie wydobył uroku tego małego miasteczka.

Do postaci Czernika można odnieść słowa Horacego „Nie wszystek umrę. Wiele ze mnie tu pozostanie”. Utwory jego można, bowiem na nowo odczytywać, znajdując satysfakcję podobną do tej, jaka daje słuchanie słów mądrych, oglądanie rzeczy pięknych, odczuwanie bezinteresownych szlachetnych dążeń.

Źródła:

Andres, Zbigniew: Stanisław Czernik: autentyczny rodowód twórczości / Zbigniew Anders. – Rzeszów: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Rzeszowie, 1990.

Bajak, Izabela: Stanisław Czernik / Izabela Bajak // „Ziemia Opatowska”. – 2009, nr 23.

Borzęcka, Maria: Opatowszczyzna w twórczości Stanisława Czernika / Maria Borzęcka // „Ziemia Opatowska”: kwartalnik. – 1989, nr 1(5).

Krawczyk, Violetta: Poeta autentyczny: o twórczości Stanisława Czernika / Violetta Krawczyk: – Łódź,  Wydawnictwo Łódzkie, 1973.

Kuna, Michał: Stanisław Czernik: życie i twórczość: bibliografia / Michał Kuna. – Ostrzeszów: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Ostrzeszowie, 1972.

Mityk, Iwona: Stanisław Czernik / Iwona Mityk. – Kielce: Wydawnictwo GENS, 1999. Sylwetki Współczesnych Pisarzy; 8.

Przybyła, Wiesław: Stanisław Czernik. Człowiek i pisarz / Wiesław Przybyła. – Ostrzeszów: Oficyna Wydawnicza Kulawiak: Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy im. St. Czernika, 2009.